> Atatürk Kimdir

İçimizden Biri ATATÜRK

- 1 -

Araştırmacı Yazar Prof.İlknur GÜNTÜRKÜN KALIPÇI

Hepimizin bildiği gibi Mustafa Kemal ATATÜRK dünya döneminin liderleri

içerisinden 21 nci yüzyıla geçebilen tek liderdir. Üstelik diğer liderler kendi halkları

tarafından yok edilmemin acısını yaşamışken, o hala halkının ve dünyanın nabzında en

büyük canlılığıyla, sevgisiyle, saygısıyla hala yaşayabilen dünyadaki tek lider.

Önemli olanda sanırım, yaşarken ölmek değil, öldükten sonra da bu kadar uzun

süre canlı kalabilmeyi başarmak değil midir?

ATATÜRK’ü biz hep tarihe mal olmuş yönleriyle tanıdık: Asker ATATÜRK ya da

devlet adamı ATATÜRK olarak.

Bu verdiğim örnek dünyada tek olan örnektir. Zaten herhalde bir başkasına da

rastlamamız mümkün değil. En büyük düşmanı; hani şu ordularını denize döktüğü

düşmanı, Yunan başkomutanı Trikopis. Hiçbir zorlama olmadan, hiçbir baskı olmadan

her Cumhuriyet bayramı Atina’daki Türk büyükelçiliğine gidiyor Trikopis, ATATÜRK’ün

resminin önüne geçiyor ve saygı duruşunda bulunuyor. Böyle bir saygıyı en büyük

düşmanında uyandırabilen bir Mustafa Kemal.

İçimizden Biri ATATÜRK

- 2 -

Yıl 1938, General McArthur’un en zor, en problemli, en

buhranlı dönemi. Birden çok sıkılır ve yanında duran yüzyirmiden

fazla kişiye döner ve aynen şöyle der:

“Şu anda hiçbirinizi değil, büyük istidadı ile Mustafa

Kemal’i görmek için neler vermezdim” dedirten o büyük özlemi ve

onu oluşturabilen Mustafa Kemal’i.

Yada, yıl 1938. Bir İran’lı şair bir Tahran gazetesine ölümü

üzerine bir şiir yazar. İşte o şiirin iki mısrasını sizlerle paylaşmak

istiyorum. Diyorki;

“Allah bir ülkeye yardım etmek isterse onun elinden

tutmak isterse başına Mustafa Kemal gibi lider getirir.”

dizelerindeki bu kıskançlığı oluşturabilen Mustafa Kemal.

Yıl 1976, UNESCO üyelerine bir öneriyle gelir. Öneri paketindeki bir cümleyi

sizlere okumak istiyorum. Diyorki ”Bu gün UNESCO’nun üzerinde çalıştığı bütün

projelerin isim babası Mustafa Kemal’dir.” Öneri nedir ? Öneri ise onun doğumunun

yüzüncü yılında, 152 üyesi vardı UNESCO’nun 152 ülkenin devletleri aynı anda kutlasın

önerisidir. Birden İsveç delegesi ayağa kalkar ve şöyle söyler:

“Ne yani dünyada bu kadar devlet adamı var hepsinin doğum gününü böyle

kutlayacak mıyız?” şeklindeki kinayeli sözlerine, Rus delegesi ayağa fırlar yumruğunu

masaya vurur ve 152 ülkenin delegelerine aynen şöyle söyler;

”Genç delege arkadaşım hatırlatmak isterimki ATATÜRK öyle dünyadaki

herhangi bir lider değildir, bırakın onu bir yıl anmayı her ülke her problemimizde

çare olarak aramalıyız” sözlerini döktürtebilen bir Mustafa Kemal. Sonra nemi olur?

UNESCO tarihinde ilk ve tekdir hiç negatif oy yok, hiç çekimser oy yok 152 ülke şu

metne imza atar; hani İsveç delegesi demişti ya “ne yani” diye. O İsveç delegesi bu

imzanın atıldığı gün mikrofona gelir ve aynen şunları söyler;

”Ben ATATÜRK’ü inceledim bütün ülkelerden özür diliyor ilk imzayı ben

atıyorum” diyecektir.

İşte o muhteşem belge diyorki;

“ ATATÜRK KİMDİR; ATATÜRK ULULARARASI ANLAYIŞ, İŞBİRLİĞİ, BARIŞ

YOLUNDA ÇABA GÖSTERMİŞ ÜSTÜN KİŞİ, OLAĞANÜSTÜ DEVRİMLER

GERÇEKLEŞTİRMİŞ BİR İNKİLAPÇI, SÖMÜRGECİLİK VE YAYILMACILIĞA KARŞI

SAVAŞAN İLK ÖNDER, İNSAN HAKLARINA SAYGILI, DÜNYA BARIŞININ ÖNCÜSÜ,

BÜTÜN YAŞAMI BOYUNCA İNSANLAR ARASINDA RENK, DİL, DİN, IRK AYIRIMI

GÖSTERMEYEN, EŞİ OLMAYAN DEVLET ADAMI, TÜRKİYE CUMHURİYETİNİN

KURUCUSU”

Var mı böyle bir metin! Bir filozof derki “bir ülke için kıstas

aradığınız zaman o ülkenin en büyük liderini gözden geçirin” şu

anda kıstas arayan ülkelere sanıyorum bundan daha iyi bir metin

gösteremeyiz. İşte bu metin 152 ülke tarafından imzalanmıştır.

Eşi olmayan devlet adamı metni. Peki daha sonra ne olmuştur;

151 ülkede hemen hemen bir yıl boyunca her yerde bu metni

görebiliriz, soruyorsunuz bana o bir ülke kim? İşte o ülkenin adını

vermeye benim dilim maalesef varmıyor.

Hadi gelin Haiti’ye gidelim. Yıl 1996, Haiti Cumhurbaşkanı1

ölür. Bir vasiyet bırakmıştır. Haiti’ye baktım haritada bir kutup

kadar uzak ülke. Haiti Cumhurbaşkanı 1996 da öldüğünde

vasiyeti açılır. Vasiyetinde mezar taşına yazılması için bir metin

bırakmıştır. Haiti Cumhurbaşkanının bugün mezar taşında yazan

1 Jean-Bertrand Aristide

İçimizden Biri ATATÜRK

- 3 -

hitabeyi sizlere okumak istiyorum. Diyorki “Bütün ömrüm boyunca Türkiye’nin lideri

Mustafa Kemal ATATÜRK’ü anlamış ve uygulamış olmaktan dolayı mutlu öldüm”

Peki yıllar bir şey değiştirir mi? Hayır. 2000 yılında

bizim medyanın kaçırdığı bir bilgi var, ABD Başkanı milenyum

mesajını veriyor. Mesajın bir yerinde aynen şunları söyler;

“Bugün milenyumun hiç şüphe yoktur ki tek devlet adamı

Mustafa Kemal ATATÜRK’tür. Çünkü o yılın değil asrın

lideri olabilmeyi başarmış tek liderdir.” 2000 de ABD

Başkanına işte bu gerçeği de ifade ettirebilen bir Mustafa Kemal var. Asker Mustafa

Kemal’in, Devlet adamı Mustafa Kemal’in çok dışında bir Mustafa Kemal.

2003 de bir şey değişti mi?, 2004? Hayır. 2004 de bir konferans veriyorum birden

bir hanımefendi ayağa fırladı. Dediki “Ben Norveçliyim ve şu anda Norveç’te çok sık

kullandığımız bir deyim var, bu deyimin anlamını anladım” dedi. Hanımefendi “nedir o

deyim” dedim. “Norveççe’de “ATATÜRK gibi düşünmek” deyimi var. Çok sık

kullanırız bu deyimi” ”nerelerde kullanırsınız” dediğimde “Hani bir problem veririz

çöz diye o da tembellik eder çözmez. Deriz ki ona bu problemin mutlaka çözümü

var. Birde ATATÜRK gibi düşün”. O gün otelime geldim televizyonu açtım o kadar çok

kişiye bir de ATATÜRK gibi düşün dediğimi hatırlıyorumki galiba Norveççe’den çok bizim

dilimizin bu deyime fazlasıyla ihtiyacı var diye düşünmeden de edemedim.

Bir İngiliz gazeteci ATATÜRK’le bir röportaj yapar. Röportajını Amerikan Büyük

Kütüphanesinden bulup getirttim ve bir yerinde Mustafa Kemal’e şöyle sorar gazeteci;

”Birleşmiş Milletlere üye olmayı düşünüyor musunuz?” Mustafa Kemal’in cevabı

aynen şöyle :

“Şartlarımızı koyarız. Kabullerine bağlı. Biz müracaat etmeyiz üye olmak

için. Eğer davet gelirse düşünürüz”. Evet, Birleşmiş Milletler sadece Türkiye’yi davet

edebilmek için yasasını değiştirir ve ilk davet edilen ülke olur Mustafa Kemal’in ülkesi,

Türkiyesi Birleşmiş Milletlere. Sanıyorum ondan feyz alacağımız çok şey var aslında

Mustafa Kemal’den. Ama bu arada 2005’de daha yeni iki üç gün önce yabancı gazeteyi

okuyorum. Sürmanşet büyük puntolarla şu başlığı atmış “Bu gün Ortadoğu’ya

düzinelerle ATATÜRK lazım”. dedim yazara ATATÜRK ‘ü hiç tanımıyor herhalde.

Düzineye hiç gerek yok tek bir tanesi de yeterdi aslında.

Örnek vermeye devam edersem inanın konferans böyle biter. Filipinlerden Çin’e

kadar o kadar çok örnek varki. Ama gördük 1925’de 1938’de 1996’da 2000’de 2005’de

her ülkeden, her cinsten, her statüden insanın özlemle, sevgiyle, saygıyla aradığı ama

bizim olan bir Mustafa Kemal’den bahsediyoruz. Bu gün Türkiye’nin en büyük sorunu

nedir? dersem cevap olarak kulağıma gelenler şunlar; ekonomi diyorsunuz işsizlik

diyorsunuz. Ama bence Türkiye’nin çok önemli bir problemi var o problemi çözersek

Türkiye ekonomiyi de çözer Türkiye işsizliği de çözer. Evet Türkiye’de lider yetiştirme

sorunu var.

Lider deyince de nedense hep siyasi lider anlıyoruz ben ondan bahsetmiyorum,

benim lider dediğim çok kapsamlı bir kavram. Yoksa içersindeki tek bir terimdir siyasi

lider veya sosyal lider. Ama lider dediğim zaman ben asrın lideri dünya liderinden

bahsediyorum. İşte böyle liderlere ihtiyacımız var. Ben şimdi soracağım size şu anda

karşımda pek çok genç arkadaşım oturuyor. Bunlardan bir tanesinin bir kaç dönem

sonrasının Cumhurbaşkanı, Genelkurmay Başkanı yada Başbakanı, Maliye Bakanı yada

İçimizden Biri ATATÜRK

- 4 -

evinin anne babası olmadığını bana iddia edebilir misiniz? Belki sizsiniz, ama bilinizki

işte bugün sizlerle paylaşacağım konu asrın lideri, dünya lideri yada lider olmanın küçük

sırlarını ATATÜRK’le sizinle paylaşacağım.

İlk sırrımız; ATATÜRK tamam arkadaşım ben topraklarınızı kurtardım askeri bir

dehayım deyip yerine çekilmemiş hemen asker elbisesini çıkartıp sivil elbisesini giymiş

ve inanırmısınız sınırlarını hangi sınırın lideri ise o sınırların içerisinde ne var ise ama ne

var ise taşından toprağına hepsinin ama hepsinin sorumluluğunu omuzlarında

hissetmiştir de onun için Mustafa Kemal bugün dünya lideridir. Nasıl mı ?

ATATÜRK’ü ağlarken tarih çok ender tespit etmiştir. 25 yıllık araştırmacıyım, 7

tespitim oldu. İlki Çanakkale’de topçu atışımız başladığı sırada döktüğü gözyaşıdır, bir

diğeri ise hepimizin bildiği bir hikaye ama ben yine de anlatacağım. O günün Ankarası

kurak, çorak bir köy. Çankaya’dan meclise gelirken yol üzerinde sadece ama sadece bir

tek iğde ağacı varmış. ATATÜRK o iğde ağacının önünden geçişlerinde arabasını

durdururmuş, inermiş ve o iğde ağacına selam verirmiş. “Aman demişler paşam ne

yapıyorsunuz böyle?”, “Eee o demiş yediğim meyvenin, sığındığım gölgenin,

soluduğum havanın bir neferi. En az diğer neferler kadar bunun da selama hakkı

var”. Yani “niye şaşırıyorsunuz?” der gibiymiş. Ve bir gün yanında bulunan arkadaşına

“İşte bu benim...” derken bide bakıyor ağaç yok ortada hemen iniyor “Ne yaptınız bu

ağaca” diyor. “Paşam” diyorlar “yolu genişletmek için mecburduk kestik o ağacı”. “Yahu

diyor bitek bana soraydınız bu ağacı kurtaracak bir yolu mutlaka bulurdum” diyor.

Daha fazla dayanamıyor, arabasına biniyor, şoförünün ve arkadaşının gözü önünde

hüngür hüngür ağlamaya başlıyor. Bir tek iğde ağacı için mi dersiniz? Hayır. Çok zor

şartlarda kurtardığı bu topraklarda yetişen bir canlıdır ve lideri olduğu için de bu

toprakların da o iğde ağacının da sorumluluğu Mustafa Kemal’in omuzlarındadırda onun

için.

Galiba şimdi anlatacağım inanılmaz projeyi de o gün düşünmeye başladı. Hani

“Bir daha böyle bir şeyle karşılaşabilirsem nasıl müdahale edebilirim” diye. Çok değil

doğa katliamı, en kolay yaptığımız katliam.

Yıl 1930 ATATÜRK Yalova köşküne doğru çıkmakta.

Bir de bakar bir bahçıvan koca bir çınar ağacını kesmek

üzeredir. “Yahu” der “sen hayatında hiç böyle bir ağaç

yetişdirdinmiki? Kesmeye muktedir görüyorsun kendini

ve niye ?” der. Bahçıvan derki; “Paşam çınar ağacının

kökleri köşkün temelini kaldırdı, yaprakları da köşkün

pencerelerine müdahale ediyor. Ya köşkü kaybedeceğiz

ya ağacı keseceğiz. Onun için de kusura bakmayın ama

biz ağacı kesiyoruz”. Bir an düşünür; “Hayır gerekirse

köşkü ağaçtan uzaklaştırırız” der. Derlerki bu gün Mustafa

Kemal bir hoş. Ne demek köşkü tutupta ağaçtan

uzaklaştırmak? Ama inanırmısınız mühendis değil, mimar

değil, ziraatçı değil ama ne yapar biliyormusunuz?

İstanbul’daki köprü altındaki tramvay raylarını Yalova’ya

taşıtır. Köşkü hiç yıkmadan olduğu gibi tutarak kendisi de

kazma kürek temelini kazar ve köşkün altına tramvay raylarını

döşeyerek köşkü ağaçtan 4 metre 80 santim kenara çekerek

hala Cumhuriyetimiz gibi ayakta durmakta olan çınar ağacının

kurtuluşunu temin eder.2

Yıl 1930. Dünya çevre lafını ne zaman etmeye

başladı? 1980 den sonra. 1980 den önce, 1930 yılında dünyaya somut bir çevre dersi

vermektedir Mustafa Kemal aslında. Ama, biraz acı parantezlerim olacak bu

konferansımda. İlk acı parantezimi ATATÜRK kimdir belgesiyle açmıştım, ikinci acı

parantezim burada olacak. Hadi gelin 5 Mart 1996 ya gidelim yani günümüze yakın bir

2 http://www.evkultur.com/evler/evler/ataturkevleri/arsiv3/arsiv3.htm

İçimizden Biri ATATÜRK

- 5 -

gün. “ATATÜRK ve Türk kadını” konulu tiyatrolu konferansımı 25 gençle sunuyorum. 25

gençle birlikte prova yaptık, yorulduk, oturduk, televizyonu açtık. ikinci haber olarak 6

dakika müddetle ve 5 kere görüntü zumlanmak üzere önemli bir haber verildi

televizyonda. Haberi aynen aktarıyorum, diyordi ki “Amerika da eski bir ünlü bir müzikhal

hiç yıkılmadan dünyada ilk kez uygulanan bir yöntemle raylar üzerinde iki metre kenara

çekilerek yerine yeni bir binanın yapıldığı” haberiydi. Dünyada ilk kez lafı da beş kere

edildi. gençlerden biri kalktı bana ne dedi biliyor musunuz? “Ya öğretmenim biz tarihe

pek bir daldık. Bakın el alem neler yapıyor? Teknik, medeniyet biraz da onlara baksak”

diyince arşivimde 1930’da ATATÜRK’ün bu işi yaparken çekilmiş resimleri, raylar

üzerindeki çekilen resimleri gösterdim kendilerine ve dedim ki ”şu anda ne

söyleyeceksiniz bana?”. Bir genç kalktı ne dedi biliyor musunuz? “Ya öğretmenim suç

bizde mi? Biz bu konuyu ilk defa sizden duyuyoruz, sizden görüyoruz bu resimleri”. Ama

o haberi bugün milyonlarca Türk genci izledi ve oturdular 25 genç, bu haberi veren

televizyona bir faks çektiler. Faksta aynen şu yazıyordu “İkinci haber olarak 6 dakika

müddetle ama beş kez şu resimleri göstermek suretiyle bu arada da mutlak suretle

mesajı iletin dediler “Bu gün 1996, Amerika çekiyor raylar üzerinde iki metre, yerine yeni

bir bina yapıyor, 1930 ATATÜRK çekiyor 4 metre 80 santim, bir ağaç kurtarmak için” bu

mesajı da çok iyi verin dediler. Yıl 1996 idi. Yıl 2005 hiçbir televizyonda izlediniz mi?

İzlemediniz.

Ya hocam siz bize bir tek çınar ağacı ve iğde ağacı anlattınız bunlar

ATATÜRK’ün hayatında tek tek örnekler olabilir. Hadi gelin Söğütözü’ne gidelim, hani şu

Ankara yakınlarındaki, o zaman için 80 tane söğüt ağacının olduğu yere. Söğütözüne

ATATÜRK hep dinlenmek için gelirmiş. Bir geldiğinde galiba düşündüğünü sesli olarak

aktarmış; “Ah ! burda bi kulübem olsaydı keşke”. “Ya paşam istediğin bir kulübe

olsun hemen yaparız şuraya“ demişler. “Buradaki ağaçlara ne olacak peki”. “Paşam

burdakiler söğüt ağacı; gönülsüz ağaçtır. Sökeriz başka bir yere dikeriz, mutlaka

tutar” demişler. Bir an durur, “Bir tek şartla kabul ederim” der. “Burda yetecek kadar

söğüt ağacını kendi ellerimle sökeceğim, kendi ellerimle dikeceğim, önce

tuttuklarını göreceğim, sonra kulübe yapımına izin vereceğim”. Yani bugün betonu

yeşile tercih eden zihniyete bence en güzel örnek teşkil eder bu. Ne yapar biliyor

musunuz? Türkiye Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal ATATÜRK makamını

Çankaya’dan Söğütözü’ne taşıtır hasırlar üzerine. Kabullerini orda yapar, imzalarını orda

atar, çadırda kalır ama söğüt ağacını söker, kendi elleriyle diker, tuttuklarını görür, ondan

sonra bugün çok küçücük ama verdiği mesaj olağanüstü büyük olan bu Söğütözü’ndeki

küçük ATATÜRK kulübesinin yapılmasına izin verir.

25 yıllık araştırmacıyım. Benim elimde 130 belge var bizzat çevre hareketine

bedenen katıldığına dair. Sade bende 130 belge, kim bilir kaç belge var. Keşke diyorum,

keşke bu belgeler, bazı günler bizi okullar da bu kulübeye götürüpte burada anlatılsaydı.

sanıyorum bugün betonu yeşile tercih eden hiçbir belediye başkanı yetişmezdi.

İşte bu anlamda sahneye şimdi Tahsin ÇOŞKAN’u davet edelim. Tahsin

COŞKAN o zamanın genç bir ziraat mühendisi. “Gel Tahsin seni bir yere götüreceğim

fikrini almak istiyorum” diyor. Giderler, gösterdiği yere bakar Tahsin Bey. Bataklık,

sivrisinek salgını, hayvan leşlerinin olduğu berbat bir arazidir. “Ya paşam hayrola” der.

Atatürk, “Buraya bütün masrafı cebimden olmak üzere bir orman çiftliği yapmak

istiyorum” der. “Ya paşam buranın ıslahı ya sizin paranızı tüketir ya da zamanınızı,

neden bu kadar mümbit topraklar varken gelip de burayı tercih ettiniz?” der.

ATATÜRK’ün cevabı ATATÜRK’çedir. Derki ”Ben en

zor olanı yapayımda siz arkamdan kolayları nasıl olsa

yaparsınız.” Ne bilsin ki en kolayları bile çabuk

yıkabildiğimizi ama, bu aradaTahsin ÇOŞKAN “Paşam

burda hiçbir şey yetişmez, pek uğraşmayın” der. Ama

dinleyen kim. Derki “Tahsin buraya ziraatçileri getir ve

incele bana resmi bir yazı getir burasıyla ilgili”. Biraz

sonra Tahsin COŞKAN çok mutlu, kendi dediği çıktı,

üzerinde “Burada hiçbirşey yetişmez“yazılı, altında da

İçimizden Biri ATATÜRK

- 6 -

ziraatçilerin imzasının olduğu bir belgeyi Mustafa Kemal’in önüne koyar. ATATÜRK biraz

mütebbessim okur bu yazıyı. Kaleme alır, bu kağıdın yanına aynen şunları yazar

“BURASI VATAN TOPRAĞIDIR, KADERİNE TERK EDEMEYİZ”. Etmez de. Aynı

Sakarya savunması gibi akasya savunmasını ele alır, çam ve köknarı oraya 30 Ağustos

olarak tamamlar ve hiç unutmayacağımız bir gün, lütfen hiç unutmayın, tarihte atladık bu

günü, 25 Mayıs 1933. Ne yapar biliyor musunuz? Hani 5 Haziranlarda kutladığımız bir

gün var, çevre günü değil mi? Çevre günü ne zaman kutlanmaya başladı? 1980 den

sonra. Peki 25 Mayıs 1933, ATATÜRK ne yaptı? İlk Çevre günü kutlamasını yaptı. Hem

de bugün okullara soruyorum diyosunuz ki ne yaptınız diye “ya ağaç diktik diyorsunuz ya

çöp topladık” öyle falan değil. Bütün Ankara halkını bedava trenlerle buraya getirtiyor,

ağaçlar boy vermişler, altında dinlenmektedirler, havuz yapılmıştır, çocuklar

yüzmektedirler. Hatta bütün masrafı cebinden ödemiştir ama karı da almamıştır, buraya

bir fabrika yaptırmıştır, süt ürünleri üretilmektedir, herkes yamektedir. Herkes çok mutlu

ama en mutlusu Mustafa Kemal ATATÜRK.

Nebizade diye bir arkadaşı var, Nebizade’nin kafa çok karışık. “Yahu paşam

senden başka bir tek kişi burada bir ağaç yetişeceğine inanmadı. Peki sen nasıl

anladın burda orman olacağını?” der. “Gel Nebizade gel, şimdi anlatayım sana.

Hani Tahsin ÇOŞKAN’ın burda birşey yetişmez dediği günün akşamı tebdili

kıyafetle Çankaya’dan kaçtım, burdaki köylülere geldim. Köylüler beni tanımadılar.

Köylülere, ağalar dedim burda ağaç yetişip yetişmeyeceğini bana en kolay yoldan

nasıl ispat edersiniz dedim. “Al dediler”, bana bir testi su verdiler, bir de kazma

kürek. “Kaz orayı iki gün sonra gel biz sana ne olacağını söyleriz” dediler. Ah o iki

gün Çankaya’da nasıl geçti bir Allah bilir bir de ben. İki gün sonra gittim testiyi

çıkardım, testinin içinde su bitmişti, köylülere uzattım. Dediler ki bana “ağa testide

su kalmamış, toprak su emiyor, bakma bunun üstünün kurak olduğuna, biraz

uğraş burda ne ekersen biçersin”. Ve hani Tahsin COŞKAN’ın o raporu bana

getirdiği gün ben çoktan projeye başlamış epey de ilerlemiştim” diyecektir.

Dünya lideri olmak öyle kolay değil biliyor musunuz. Hani ATATÜRK’e kimdi en

çok karşı çıkan, evet Tahsin COŞKAN’dı. Onu da ATATÜRK buraya müdür tayin eder.

Evet lider olmak hakikaten kolay iş değil. Bu arada biz bu 130 belgeye hiç çalışmamışız.

Çalışmadığımızın en acı örneğini Türkiye yaşadı zaten. Neydi o örnek “17 Ağustos

depremi”. Evet deprem bir kaderdir ama kader olmanın ötesinde dolgu alan çöktü, dolgu

binalar çöktü. Oysa 1930’dan beri bize “lütfen tabiatla oynamayın, tek bir ağaçla bile

oynamayın” diye bize örnek olan bir liderimiz varken yaşadık bu acıyı.

Bizler iyi değerlendirmemişiz onun çevre hareketini

ama bakın dünya ne güzel değerlendirmiş hareketini. Ben size

bu bilgileri vermek için 1919 dan başladım ve bugüne kadar

çıkan bütün gazete ve dergileri tarıyorum. Taramam sırasında

28 Temmuz 1933 günün Cumhuriyet gazetesinde bir haber

okudum. İnanılmaz bir haberdi. Hani bir çiçek alıyoruz, kırmızı

renkte, hediye götürüyoruz ve adına da “ATATÜRK Çiçeği”

diyoruz. O ATATÜRK çiçeğinin adını biz koyduk

zannediyorduk ama bakın gazeteyi aynen okuyorum. Gazete

haberi şu “Chicago özel, geçenlerde Vanderbit Üniversitesi

profesörlerinden doktor Kirk Landın laboratuarlarında muhtelif

ameliyeler neticesinde kırmızı renkte yeni bir çiçek elde

edilmiştir Profesör bu yeni çiçeğe isim ararken yanında duran

ama Tarsus Kolejinde ATATÜRK’le tanışmış, ondaki tabiat

bilgi ve ilgisine hayran olan bir diğer profesör bu çiçeğe

ATATÜRK isminin verilmesini önermiştir. Ve bu öneri dünya nebatat dairesine iletilmiş ve

ATATÜRK’ün yaptığı çalışmaların anlatıldığı toplantıda oy birliğiyle kabul edilmiştir”. Yani

dünyadaki her ülkede bu çiçek Gazi ATATÜRK adıyla üretiliyor ve satılıyor.

Peki başka bir lider varmı diye araştırdım bir çiçeğe adını veren, başka hiçbir lider

yok. Çünkü tabiatıyla bu kadar bütünleşebilen bir lideri dünya tarihi yazmamıştır. Diyorki

Mustafa Kemal ”çevre hareketi dışında eğer lider olacaksanız eğer lider olmaya

İçimizden Biri ATATÜRK

- 7 -

kalkıştıysanız ki içinizde öğrenci arkadaşlar var mutlaka sınıf başkanları vardır eğer sınıf

başkanı olacaksan bu bir liderliktir sınırın nedir? sınıftır sınıfın içerisindeki tek bir tebeşir

tanesi tek bir sıra tek arkadaşının problemiyle ilgilenemeyeceksen o liderliği kabul

etmeyeceksin demektedir Mustafa Kemal.

Peki ikinci sırrımız ne? İkinci Sırrımız; dünya tarihi sadece bir sıfatı Mustafa

Kemal’e vermiştir. Başka dünyada hiçbir liderin alamadığı bir sıfattır bu hangi sıfat mı?

Ne dersiniz? Evet Başöğretmen diyen var aranızda, hoşgörülü evet biliyorum hepsi

gönlünüzden geçen sıfatları ATATÜRK’ün ama soruyorum sizlere bir insan doğumundan

ölümüne kadar ya bir askerdir, ya bir devlet adamıdır ya çevrecidir ya tiyatrocudur ya

sanatçıdır ya arkeologdur bir şeydir. Ama bunların hepsi birden olabilen dünyadaki tek

lider Mustafa Kemal ATATÜRK olduğu için dünyada “kültür antropoloğu” sıfatı

verilebilen tek lider Mustafa Kemal’dir.

“Kültür Antropoloğu” nedir ne değildir uzun uzun başınızı ağrıtmayacağım. Hadi

gelin 5 Mayıs 1935, Ahlatlıbel’e gidelim. Ahlatlıbel Ankara yakınlarındaki kazıların

başladığı yer biliyorsunuz. Bütün arkeoloji kazılarının yapılma emrini veren Mustafa

Kemal, müzelerin açılma emrini veren de Mustafa Kemal. Ama bugünkülerde olduğu gibi

açın, kazın, imza; öyle değil. Nasıl yetişmiş inanın, 25 yıllık araştırmacıyım hiç

anlamadım. Bakıyorsunuz Efes kazıları başlıyor iki kere gidiyor, Konya‘da Asar kazıları

başlıyor başında, birde bakıyorsunuz Ahlatlıbel kazıları başlamış başında, toprak alıyor,

ölçüyor, biçiyor. “Ya ne yapıyor Mustafa Kemal” diyorlar. Çankaya’ya gidiyor,

Çankaya’da üç gün üç gece hiç uyumadan; uyumamak için alnına ıslak bezler

koydurmuş, birilerini çağırıyor, telefonlar ediyor bir heyecan bir telaş. Üç gün sonra

“gelin diyor Ahlatlıbel’e gidiyoruz”. Hemen geliyor diyorki “arkeologlar toplanın”.

Biliyorsunuz başlarında en büyük arkeoloğumuz Zübeyir KOŞAR var. Bu Zübeyir

KOŞAR’ın bir e bir anısıdır. Toplanıyor ve diyorki Mustafa Kemal heyecanla; “kazdığınız

yer yanlış, şurayı kazmanız gerekir”. Yabancı arkeologlar “el insaf paşam, anladık iyi

askersin iyi devlet adamısın ama yani bu işte bizim işimiz niye karışıyorsun” der gibi

aralarında birkaç şey oluyor ama emir büyük yerden. Başlıyorlar Mustafa Kemal’in

gösterdiği yeri kazmaya. Sonuç mu? Bütün bulgular ordan çıkacaktır. İnat uğruna, kendi

ceplerinden öder ve kendi dedikleri yeri kazarlar hiçbir bulguya rastlamıycaklardır.

Bunun üç gün sonrası, ATATÜRK Galip ARCAN’ın yazdığı “Sırat Köprüsü” adlı piyese

davetlidir. Davetiyede, piyesin başında mutludur biraz sonra sinirlenmeye başlar bir

müddet sonra bitince “bana Galip ARCAN’ı çağarın!” der. Galip ARCAN gelince “bu

İçimizden Biri ATATÜRK

- 8 -

piyesi siz mi yazdınız? “der. “Evet paşam ben yazdım”. ”Hayır, bu bir Bolunun Flor

Doranj adlı boldvilin’in aynen çevirisi, neden bunu belirtmediniz, hakkınızda

soruşturma açtırıyorum” diyecektir. Buna benzer pek çok anıyı da okuyunca ne dedim

biliyormusunuz. Samimi konuşacağım inanın sizlerle. Dedim ki “a be Atam boldvilin’e

varıncaya kadar ne zaman okursun? ne zaman kafanda tutarsın”. Ve o sırada ne yaptım

biliyor musunuz? Yirmi yıllık araştırmacıydım, ATATÜRK’le iddiaya girmek gibi, dedim

“senin başında durmadığın ilerletmeye çalışmadığın bir alan bulmak benim boynumun

borcu olsun”.

O sırada da “Sanat ve ATATÜRK” adlı araştırmamı yapıyorum baktım resimde

Türk tarihinde ilk resim sergisini o açıyor, heykelde dinin etkisini kaldırıyor ama karşıma

yedinci sanat dalı geldi. Ne? Sinema. dedim “herhalde burda iddiayı kazandım”. Hey hat,

baş yönetmen Cezmi AR, başrolde Mustafa Kemal, film çekiyorlar. Ve Cezmi Ar Mustafa

Kemal’e tabi Cumhurbaşkanı ya diyemiyor şöyle dur böyle dur diye diğer oyunculara

şiddetle bağırıyor. Atatürk “Gel Cezmi gel, burda başkomutan sensin, ben bu işi

bilmem. Önemli olan işin iyi çıkması. Bana da aynı şiddet ve hiddetle

bağıracaksın” der. Cezmi AR hayatının son günlerinde “ben bir daha asla öyle bir

oyuncuyla çalışmadım” diyecektir.

Yıl 1937, Münir Hayri EGELİYLE odalarına çekilirler. Çankaya’ da ne mi

yaparlar? ATATÜRK bir film senaryosu yazmıştır, adını da koymuştur; “Ben bir İnkilap

Çocuğuyum” dur adı. Kendi yazdığı film senaryosunu Münir Hayri EGELİ çekecektir,

ATATÜRK oynayacaktır. Ama yıl 1937 dir, ömrü vefa etmemiştir. Derim ki haydi filmciler

bulun bu senaryoyu filme çekin pokemondan çok daha faydalı olacağına ben kesin

gözüyle bakıyorum.

Bu arada ATATÜRK’ün her şeyi iyide ben iddiadan vazgeçtim, tamam dedim.

Kesinlikle iddia falan yok artık, iddiayı Mustafa Kemal kazandı ama merak ediyorum

nasıl yaptı diye. Asıl sır nerde? O sırada en büyük lider eleştirmeninin sözü geldi elime.

Liderleri çok sıkı eleştiren bir eleştirmen diyorki ATATÜRK için “Liderler içerisinde

eleştiri acizliği yaşadığım tek lider Mustafa Kemal’dir. Çünkü bütün Rönesans,

bütün reform, bütün aydınlanma çağı etkinlikleri bir adamın kafasında toplanmış,

bir çağa sığan etkinlikler on yılda başarılmış, bu büyük bir mucizedir en büyük

radikal Mustafa Kemal’dir”. Bunu biz demiyoruz dünyanın en büyük lider eleştirmeni

diyor.

Peki, tamam laf iyide diyorsunuz ki; laflar karın doyurmuyor. Esas sır nerde çok

merak ediyorum. On yılda bir bakıyorsunuz kara tahtanın başında harf öğretiyor, bir

bakıyorsunuz şapka giyiyor, bir bakıyorsunuz tiyatro eseri oynatıyor, yok efendim

arkeolojik kazılara gidiyor, tren raylarının genleşme hesabını yapıyor, Ankara’daki

caddelerin ne kadar mesafede olacağı konusunda şehirleşme planları yapıyor, E on

yılda bunların hepsi peki nasıl? Ben esas sırrı nerde buldum biliyor musunuz? Onun bir

sözünde. Ama bu bence, ve dedim ki bu sözü okuyunca keşke şu karga kovalamasını

kafalarımıza yerleştireceklerine şu sözünü yerleştirselerdi herhalde Türkiye çok farklı

biyerde olurdu şu anda. ATATÜRK diyor ki” Çocukluğumda elime geçen iki kuruştan

birini eğer kitaplara vermeseydim bu gün yapabildiğim işlerin hiçbirini

yapamazdım”. Esas sır bence burada. Çocukluğunda eline geçen iki kuruştan birini

kitaplara verdiği için 35 yaşında general, 40 yaşında başkomutan, 42 yaşında

cumhurbaşkanı, 46 yaşında dünyada pek çok reformist var ama hiç biri dile

dokunabilmeyi cesaret edememiştir; dile dokunabilen tek reformist Mustafa Kemal’dir.

İşte bunu yapabilen ve 53 yaşında nutku yazan genç olarak tarihimize geçecektir

Mustafa Kemal.

Okumayla, ama nasıl okuma biliyor musunuz? Bildiğimiz gibi bir okuma değil. Sizi

1914 Anafartalar’a götürüyorum. Anafartalar’da savaşın bir dinlenme yerinde çadırınıza

gelirsiniz postalları çıkarır rahatça dinlenmek istersiniz. Öyle bir şey yok. Macar

Türkoloğu Nemet’in, Fransız Türkoloğu Devin’in Türkoloji albümleri duruyormuş. Açıyor

onları okuyor Mustafa Kemal. Diyorlar ki “niye bunları okuma gereği duyuyorsun” verdiği

cevaba bakın. onlara diyor ki “Savaştan sonra bu dilin değişme ihtiyacı var onu

İçimizden Biri ATATÜRK

- 9 -

tespite çalışıyorum”. Yıl 1914, gelelim 1916’ya. Bitlis cephesi komutanı Mustafa Kemal

Bitlis cephesinde çökmekte olan bir cepheyi kurtarıyor ve çadırına geliyor, yaveri İzzettin

ÇALIŞLAR’ı çağırıyor ve eline bir not veriyor. Notta ne yazıyor biliyor musunuz?

“Savaştan sonra ilk işimiz Türk kadınına serbestisini vermek, onu erkeğinin

yanında eşit haklara sahip kılmak”. Yıl 1916, Türk kadının değil adı, değil kimliği, hiçbir

şeysi yok. Sokağa çıkma hakkı olmayan bir Türk kadını. Peki sizce tam savaşın en

hararetli zamanında neden Türk kadını geldi Mustafa Kemal’in aklına. Ha, Kurtuluş

Savaşında gördüğümüz kadın manzarası, değil ATATÜRK’ü, dünyayı şaşırtan bir

manzaradır. Ülkelerin savaşları olmuştur ama topyekün savaş örneği ilk defa Kurtuluş

Savaşında görülmektedir.

Atatürk bu savaşta Ayşe Hatun’u tanımıştır. Ayşe Hatun’u hepimiz tanıyoruz.

Bilmeyen var mı içinizde? Onun yapabildiğini acaba hangi ülkenin kadını yapabilir? Ya

da zamanımızda hangi kadın yapabilir? Benim bir kızım bir oğlum var inanın bu kadar

araştırmacıyım düşünüyorum. Biliyorsunuz sekiz aylık kızı kucağında omuzunda mermi

ve cepheye cephane götürüyor. Sekiz aylık kız dinler mi düşmanı, ağlamaya başlıyor. Ve

bu sırada ölmesi falan problem değil Hatun’un, ama düşman eğer onları fark ederse çok

kısıtlı olan cephane cepheye gidemeyecek, bütün düşüncesi o Ayşe Hatun’un. Ve bu

arada çocuğunu göğsüne yaslar, düşman biraz geç gider, indirdiği zaman kendi elleriyle

çocuğunu şehit ettiğini görecektir Ayşe Hatun yada diğer adıyla Tayyibe Hatun. Peki ne

yapar? Çocuğunu koyar üzerini bayrakla örter ve aynen şunları söylemiştir. Kafile

başkanı komutanımız aktarıyor bunu. “Sen yüzlerce binlerce yıl sonra doğacak Türk

çocukları için şehit oldun” (yani şurada oturan bizler için şehit olan) “bu benim içinde

senin içinde bir şereftir. Yeterki vatan sağolsun” diyor, omuzuna alıyor cephanesini

ve yola koyuluyor. Hanımefendiler içinizde anne olanlar var. Lütfen bir an için düşünün,

çocuğunuzu göz önüne getirin. El bebek gül bebek büyütüyoruz, gözünün içine

bakıyoruz, tercih yapın sizden sonraki kuşak mı? çocuğunuz mu? İşte bu Ayşe yada

diğer adıyla Tayyibe Hatun’u tanıdı Mustafa Kemal.

Kurtuluş Savaşında Kütahya sırtları, -30oC, -40 oC. Ve 75-80 yaşlarında bir nine.

Gerisini gelin kafile komutanı Mustafa Necati’den dinleyelim. Mustafa Necati neyi görür?

Bütün yorgan battaniye ne varsa cephanenin üstüne örtmüş kendisi pazen elbiseyle.

Aynen şunları söyler “nine kar sepeliyor hava çok soğuk bari şu yorganı alsan

sırtına” dediğinde aldığı cevap ”dokunma ona, o millet malıdır, nem kapmasın. Ben

bir ölürüm ama onunla binler doğacak binler. hayır oğlum hayır hiç üşümüyorum,

soğuğu hiç duymuyorum ki. Düşman bu topraklara girdi gireli benim içim yanıyor

içim a oğul” diyen bir nineyi tanıdı Mustafa Kemal.

Albay Hulusi ATAĞ’ın kafilesinde olan genç bir kadınımız hastadır ve cephane

taşırken yere düşmüştür, ölmek üzeredir. Hulusi ATAK sorar “bacım bana adını söyle

seni tarihe yazdıracağım” dediğinde aldığı cevap “adımı ne yapacaksın a oğul yaz

benim adım Anadolu” cevabındaki adımın ne önemi var önemli olan ülkemin adı ve

gururu düşünüşü keşke, keşke uygarlık savaşımızda aynı şiddetiyle sürebilseydi bugün.

Üzerinde ATATÜRK yazılı kapsülü inanın, inanın hiç mübalağa etmiyorum ilk uzaya

fırlatan ülke mutlaka ama mutlaka biz olurduk.

Evet bu savaşta ATATÜRK dünyaya tek geçen Zekiye Hanım’ı tanıdı. Zekiye

Hanım ne yaptı biliyor musunuz? Dünyaya ilk ve tek geçen kadınımızdır. 10 Aralık 1919

öğretmen okulu bahçesine 3000 kadını toplamış, dedim herhalde sıfırları fazla

okuyorum. Hayır 3000 kadın, yapımcısı, dinleyicisi, konuşmacısı. Kadın olan dünyada ilk

mitingdir bu, onun için dünyaya ilk geçmiştir. Peki Zekiye Hanım nasıl toplamıştır, cep

telefonu yok faks yok, hiçbir araç yok. Hadi bunlar oldu farz edelim. Kadının sokağa

çıkma hakkı yokken 3000 kadın nasıl organize oldu dersiniz? Evet bunu incelediğimde

inanılmaz bir hem hayranlık hem de üzüntü duydum neden biliyor musunuz?

Cep telefonunuz var, faksımız var. Pek çok kulübün, pek çok derneğin davetlisi olarak

gidiyorum. Hanımlar 50 kişi geldi mi aman diyorlar bu gün çok kalabalığız. 3000

kadından bahsediyorum ama projesinin adını da söylemek istiyorum Zekiye Hanım’ın

“MUTFAK PROJESİ”, inanılmaz bir proje. Daha sonra bir yerde tekrar geçecek bu proje.

İçimizden Biri ATATÜRK

- 10 -

ATATÜRK Zekiye Hanım’ı, Nakiye Hanım’ı tanıdı bu savaşta. ATATÜRK Melek

REŞİT’i tanıdı, Atatürtk Şuküfe Nihal’i tanıdı ve ATATÜRK ekmek pişirerek askere

götüren ama bu düşmanlar tarafından tespit edilip askerimizin yerini öğrenmek için çok

işkence gören ama söylemediği için ekmek pişirdiği fırına atılarak yakılan Nazife Kadın’ı

tanıdı bu savaşta. Bu savaşta ATATÜRK Taccülcalala hanımı tanıdı ATATÜRK

üsteğmenlerimizi, binbaşı hanımlarımızı tanıdı, bu savaşta Tuğgeneral rütbesi verilmesi

öngörülen 8 yaşındaki, evet yanlış duymadınız 8 yaşındaki Nezahat kızımızı tanıdı. İşte

Nezahat kızımızın yanında şehit olan bir erimizin cebinden çıkan bir mektubunda

annesine şöyle yazmış “anne Nezahatle babasının arasındaki konuşmayı duyaydın

benim burada niye olduğumu anlardın” demiş ve bu arada şöyle yazmış” biz Mehmetçik

Nezahat’e Türklerin Jean d’Arc ’ı diyoruz” demiş. Bu bana acı geldi. Ben Jean d’Arcı

ortaokuldan beri tanıyordum ama Nezahat’i ancak bu araştırmam da tanıdım. Bunun

acısını da o mektupla birlikte yaşamış oldum. Bu kadınlarımızı ben ATATÜRK ve Türk

Kadını konulu konferansımda anlattığım için burada sadece adlarını anmadan

geçemeyeceğimi gördüm.

Bu arada ATATÜRK okumuş da yazmaya da vakit bulabilmiş. Evet bizler için bir

geometri kitabı yazmış. Üçgen, açı, dikdörtgen gibi ve 48 tane geometri teriminin isim

babası bu yazdığı kitapla bizzat Mustafa Kemal’dir. İyi ki de yazmış eşkenar üçgen

demek için “müselleseyi bilmemne bilmemne...” demek gerekir. İnanın bu kadar şeyi

aklımda tutuyorum, bir onu tutamadım. İyi ki yazmışsın dedim. Bu arada ATATÜRK her

sektöre el attı dedim ya, basın sektörüne de el atıyor ve bir gazete çıkarıyor. Adı

“Mimber”, 52 sayı çıkmış gazetesi, ve bu gazeteleri okuduğum zaman bu Mustafa

Kemal’in gazetesi dedim. “Sansür” kelimesi ilk defa bu gazetede yer almıştır. Bu arada

keşke bütün Türk gençlerimiz bu gazeteleri okuyabilseydi diye düşünmeden de

edemedim. Çok moral bulurlardı çünkü.

Bu arada çok güzel şiirler yazmış. İlk şiiri 1908 Şanlı Ordu dergisinde

yayınlanmış. Keşke vaktimiz olsa da şiirlerinden de aktarabilseydim. Bu arada nutku

yazmış, tiyatro eserleri yazmış, sinema senaryoları yazmış, yazmış yazmış. Peki

okumuş yazmışta sadece gününün problemlerine mi çare bulmuş Mustafa Kemal?

Sadece gününü mü kurtarmış acaba? Hadi gelin esas önemli olan da bu, buna bir

bakalım mı ne dersiniz?

İşte günümüzde 25 yıllık araştırmacılığım sonunda size bir itirafta bulunmak

istiyorum, diyorum ki ATATÜRK inanın, bugün sanıyorum 7 Şubat 2005, bu günü çok net

görmüş, hadi görmekle kalsa iyi, birde bu gün kullanacağımız kadar güncel geçerli ve

çözümsel önerileri de yazarak bırakmış bir lider. Söyleyin bana hangi ülkede var böyle

bir lider. Diyeceksiniz ki lafı bırak bize somut örnek göster. İşte ilk örneğimiz; dedinizki

demin Türkiye’deki sorunları sorduğumda size, dediniz ki önemli olan sorunların bir

tanesi de ekonomik sorun. Peki Amerika’nın en ünlü ekonomistlerinden birisi olan Mr.

Jhons bize şunu öneriyor, diyor ki “ekonomiyle savaşta bir tek ATATÜRK’ü örnek

alsın yeter Türkiye”.

ATATÜRK’ün ekonomi ile de ilgili ne görüşleri var acaba, ve bunun üzerine

oturdum, Maliye arşivine indim, Maliye arşivini incelememde ATATÜRK’ün ekonomide

en önem verdiği şey ne biliyor musunuz? Türk parasının değerini korumak. Peki, 1919’a

baktım Türk parası Sterlin karşısında, o zaman dolar yok, Sterlin karşısında 605 kuruş.

Ha bir savaş yapıldı, ülke yıkıldı tekrar yapıldı. Peki 1938’de kaç kuruş biliyor musunuz?

19 sene sonra inanılmaz bir şey, 616 kuruş. Buna gerçekten inanmaya imkan yok. Peki

dedim ki herhalde yanlış okudum banknot artış hacmine baktım, banknot artış hacmi

1919’dan 1938 son dört ayına kadar, son dört ayı ilgilenemiyor sağlığından dolayı, son

dört ayına kadar 19 sene sadece %8, bu çok büyük bir başarı. Peki son dört ayda ne

oldu diye baktım, gülüyorsunuz tahmin ettiniz mi? %15. 19 senede %8. Bari ölümünü

bekleseymişiz, ama işte problem bir takım yerlerde sanıyorum.

Bu arada bir arşiv belgesi daha aktarmak istiyorum size. 5 Aralık 1927 tarih. 5

Aralık 1927’de bir Türk Lirası verdiğimiz zaman 2 dolar alabiliyormuşuz karşılığında.

Eğer bizim nesil vazifemizi yapaydık size karşı, bugün 20 milyon liralık banknotu

İçimizden Biri ATATÜRK

- 11 -

götürecektiniz, karşılığında 40 milyon dolar alacaktınız bizim nesil vazifesini yapaydı.

Ama diyorum ki lütfen gençler lütfen, ilerde maliye bakanı olabilirsiniz, ilerde başbakan

olabilirsiniz, ilerde aile kurabilirsiniz o da bir ekonomik sektördür ve ekonomiye yön

vereceksiniz. Bizim yaptığımız, size çektirdiğimiz sıkıntıları çekmemeniz için lütfen

ekonomik görüşleriyle ATATÜRK’ü mutlaka incelemenizi tavsiye ediyorum.

Bu arada biliyorsunuz 1929 da çok büyük ama çok büyük bir şey var. Ekonomik

kriz var. Bütün dünyayı sarsmış ekonomik kriz. Peki soruyorum size sarsılmayan bir ülke

söyleyin. Türkiye tabîi ki. Peki 1929’da bütün dünya buhran yaşıyor en gelişmiş ülkeler

bile. Hadi etkilenmedin de, rakamlara bakın kişi başına düşen milli gelir %51,2 artıyor.

Eksilmeye alışmışız da artma kelimesi garip geliyor bize. Enflasyon ne kadar? % -1.2,

bunlar resmi rakamlar.

Peki ikinci örnek, günümüze örnek;1996 İngiltere’de bir seçim yapılır. Meclisteki

kadın millet vekili sayısı seçimden önce 13, seçimden sonra birden 123 olur. Hiii derler

kim yaptı bu başarıyı, Leslie Abdela diye bir hanımefendi. Leslie Abdela’yı tüm ülkeler

çağırır, “ya bize de öğret metodunu da bizde kadını fazla sokalım meclise” derler. Leslie

Abdela’yı Türkiye de çağırır. Şile’ye gelir, dolar alır anlatmak için. Ve işte sözlerinin özeti

“İngiliz kadını bu başarıyı ATATÜRK’e danıştı”. Yani ben Türkiye ye tereciye tere

satmaya geldim. Peki Leslie Abdela’nın uyguladığı projenin adını biliyor musunuz?

“Mutfak Projesi” peki şöyle yazıyor şurada; “1919 dan beri biz Türk kadını ve

ATATÜRK’ün peşindeyiz merak ediyorum iki kadın milletvekilinizde benim

peşimde niye acaba” diye de ironi yapmış burada. Bu arada eğer biz bu metodu

uygulasaymışız Türkiye’de sanıyorum Türk erkekleri şu anda meclise nasıl girebiliriz

diye arayış içinde olacaktı, hiç şüphe yok buna.

Peki bu arada dünyaya o kadar çok ilk hediye etmişiz ki bunlardan bir tanesi de

üniformalı ve rütbeli kadın asker ilk defa bizim ordumuzda, bizden dünya orduları örnek

alıyor. Kurtuluş Savaşında rütbe alan kadın askerlerimiz; Binbaşı Ayşe ALTUNTAÇ,

Üsteğmen Emine VARDARLI, Üsteğmen Fatma ŞİMŞEK. Ama dünya tarihine tek geçen

bir üsteğmenimiz var; 700 erkek 43 kadından oluşan bir müfrezenin reiseliğine bizzat

ATATÜRK tarafından atanmış, Üsteğmen Kara Fatma. Evet dünyadaki ilk müfreze

reisesi kadın ünvanını taşır Kara Fatma. Ben geçenlerde Erzurum’a davetliyim, Erzurum

Üniversitesi rektörümüz davet etti uçakla gittim. İndim uçaktan “off ayağım belim melim”

dedim, bir an aklıma geldi, biliyorsunuz Kara Fatma Erzurumlu; Erzurum’u 13 kadınla

müdafaa ediyor, atına atlıyor Bursa’ya kadar geliyor, Bursa’nın Kurtuluşuna da tanık

oluyor. Ben uçakla zor gittiğim yere, önümde yemeğim, arkamda suyum, sıcacık, ama

bu kadının yaptığı! Ha o zaman sanıyorum şu andaki Türk kadını asla ve asla yoruldum

demeye hakkı yok, eğer Kara Fatmaları eğer Şerife bacıları tanısaydı.

Evet anlıyorum bu hanımlarımızı tanımadan önce bir şey yaptım zannediyordum.

Şu anda hiçbir şey yapmadığıma kaniyim. Bu arada Kara Fatma’nın savaşta yaptıklarını,

dedim ya Bursa’ya kadar gelmiş, üç oğlunu şehit vermiş, kızının parmakları İzmit

muharebesinde kesilmiş, sadece savaşı anlatmak için bir konferans gerekir Kara

Fatma’nın. Ama Tamim gazetesini okuyorum, Tamim gazetesini okurken Kara Fatma’yla

yapılmış bir röportajı okudum, inanılmazdı. Gazeteci soruyor diyorki; “çok fakirsin çok

çok ihtiyacın var paraya neden üsteğmenlik maaşı sana bağlanan maaşı kızılaya

bağışladın” diyor. Verdiği cevap tarihi bir cevap aynen şöyle:

“Ben Kurtuluş Savaşında yaptıklarımı bir menfaat ve çıkar karşılığında

yapmadığıma inandığım için en son vatani vazifem olarak maşımı Kızılay’a

bağışlıyorum” diyecektir. Bu bana neyi hatırlattı biliyor musunuz? ATATÜRK’e bir

gazeteci sorar; “neden mal ve mülkünüzü milletinize bağışladınız” diye. ATATÜRK’ün

verdiği cevabı aynen aktarıyorum:

”Mal ve mülk bana ağırlık yapıyor, onları asıl sahibi olan milletime

bağışlamaktan ferahlık duyuyorum. Zenginlikten ne çıkar asıl zenginlik insanın

manevi şahsiyetinde olmalıdır.“ diye cevaplayacaktır. Ne güzel değil mi en son

kademeden en tabana kadar, kadınından erkeğine kadar hepsi aynı söylemde ama

alışmadığımız gibi aynı eylemdeler ne diyelim sağ olsunlar, varolsunlar.

İçimizden Biri ATATÜRK

- 12 -

Dileyelim sizin nesle, genç nesle, hortumcular soyguncular değil, Kara Fatmalar,

Mustafa Kemaller örnek olsunlar. Tabi Kara Fatma’nın örnek olabilmesi içinde bir okuma

kitabımızda hiç olmazsa bir okuma parçası olarak Kara Fatma’nın olması lazım ki örnek

alabilesiniz. Bu arada ATATÜRK’ün şu sözü çok hoşuma gider diyorki; ”Geçmişi ne

kadar çok unutursak geleceği korumak o kadar zor olur.” Biz Kara Fatmaları

mutlaka hatırlamalıyız sanıyorum.

Bu arada bir kadınımızı daha vermek istiyorum, Melek Hanım. Haçin katliamını

hepiniz hatırlıyorsunuz, 535 Türk hunharca katledilmiştir. Hepsi öldüğüne göre nerden

biliyorsun hunharca katledildiğini? Şair Melek hanım diye anılırmış Haçin’de.

Şahadetinden sonra kolunun altından bir bohça çıkıyor, bohçayı açıyorlar, 18 kıtalık bir

destan yazmış. O anda gördüklerini kaleme almış. Mektupçu Hüseyin nasıl vahşetle

öldürüldü, komşu kızı Hatice nasıl vahşetle öldürüldü hepsini kaleme aldığı bir destan.

Başına ne demiş biliyormusunuz “inşallah okuna”. Ben 45 yaşımda bunu okuyabildim en

sonuna da “bizden sonrakiler neler çektiğimizi bileler diye yazıyorum” demiş son iki

kıt’ayı sizlere okuyorum

Meydan kazanı kurdular

Tüm bebeklerimizi kaynattılar

Gün görmedik anaları

Süngü ile oynattılar

Kundakları verdiler

Kanlı kundak yu dediler

Bebelerimizi kaynattılar kaynattılar

Kuzu eti diye hepimize zorla yedirdiler

Evet biz burada kolay bulunmuyoruz, bu koltuklarda kolay oturmuyoruz. Evet

bakıyorum çok buruldunuz, çok üzüldünüz ama liderlik dedik biraz da gülümseyelim mi?

Lider dedik, ATATÜRK’ün resimlerine bakıyorum hepsi asık suratlı hepsi ciddi.

Lider olmak için böyle mi olmak gerekiyor, acaba ATATÜRK hiç mi gülmemiş, hiç mi

espri yapmamış? Hadi gelin Antalya’ya gidelim. Antalya yolunda mola verir kulağına bir

türkü gelir “Ya bu türküyü çok sevdim bulun getirin bu türküyü söyleyeni” der.

küçücük bir çoban gelir. Derki “Sesin çok güzel bana da bir türkü okurmusun”. Başlar

çoban “demirciler demir döver tunç olur” diye. bitince ATATÜRK dalmıştır “bis bis” der.

Çoban böyle bakar. “Oğlum der bis” der “Çok beğendik tekrarla anlamına gelir”. Hiç

nazlanmaz gene aynı türküyü okumaya başlar. ATATÜRK türkü bitince cebinden bir

harçlık çıkarır uzatır. Çoban hemen alır harçlığı, kuşağına kor, elini uzatır ATATÜRK’e

“bis bis” der. Bu espri ATATÜRK’ün çok hoşuna gittiği için çok ünlü bir sanatçımızın

yetişmesi sağlanacaktır.

ATATÜRK’ün hayatta en hoşlanmadığı şey dalkavukluk, ama yemek masasında

hiç hoşlanmıyor. Karşısındaki adam da ATATÜRK’e “sen Türklerin şahısın şususun

bususun...”, feci dalkavuk. Yoğurt kasesi adamın önündeymiş diyorki Atatürk;“Şu yoğurt

kasesini bana uzatır mısınız”. Adam yoğurt kasesi uzatacak, el insaf ayağa kalkıyor,

önünü ilikliyor, tam yoğurt kasesini alacak parmakları içine giriyor. “Ah...” diyorlar

“...adama taktı ATATÜRK, bir de zaten sinirlenmiş durumda, bir de çok titiz bu konuda,

şimdi bir fırtına kopacak”. adam perişan, ah paşam vah paşam derken “Ya niye bu

kadar üzüldünüz demin yoğurt yiyecektim şimdi cacık yemiş olurum”. Evet, bu

espriyle 25 yılın sonunda ATATÜRK’ün müthiş espritüel olduğunu keşfettim ve yeni

hazırladığım konferansımın konusu ne biliyormusunuz? “ESPİRİLERİYLE ATATÜRK”.

Bugün onu hazırlıyorum, 6-7 ay sonra bitecek inşallah sizlerle buluşacağız. O

konferansta çok güleceğiz ama inanın çok da düşüneceğiz.

Bir gazetecide Atatürk’e sorar “size de diktatör diyorlar ne dersiniz”. Atatürk şöyle

bir bakar, “Eğer ben diktatör olsaydım hanımefendi bu soruyu sorduktan sonra siz

asla canlı kalamazdınız “ diyecektir. Peki diktatör mü Mustafa Kemal bakalım.

İzmir kurtuldu, çok tatlı bir yorgunluk, Ankara’ya hareket edecekler. Trene binerler

kompartımana çekilirler. Ertesi gün kompartımanı çalar yaveri, açar yorgun, bitkin,

İçimizden Biri ATATÜRK

- 13 -

kravatını yıkamaktadır Atatürk. Yaveri “ya paşam bu ne hal hiç uyumadınız herhalde

niye böylesiniz” der. “Ya çocuk kompartımanıma yastıkla battaniye koymayı

unutmuşunuz. Kolumu yastık yaptım ağrıdı setremi yastık yaptım üşüdüm bende

uyumadım kalktım” der. Yaveri; “aman paşam! Birimize haber vereydiniz hemen size

bir yastıkla battaniye getirirdik” der. Ve bir ülke kurtarmaktan dönen komutan söylüyor

bunları tarihi bir cevap derki “Geç farkettim hepiniz en az benim kadar yorgundunuz.

Hiçbirinize kıyamadım. Önemli olan benim uyumam değil milletimin rahat

uyuması”. Var mı böyle bir şey! Bu insana diktatör demeye kimin dili varabilir.

Ayaklarının altına Yunan bayrağı serildiğinde bayrak bir ulusun onurudur diye basmayıp

kaldırtan bir insanın kendi milletinin inancını çiğneyebileceğini düşünmek ancak onuru ve

şerefi olmayan kişilerin işi olabilir diye düşünmeden de edemiyorum.

Bu arada içimizde çok değerli öğretim görevlilerimiz ve öğretmen arkadaşlarımız

var. Onlar için de çok özel bir anısını anlatacağım. İstanbul Üniversitesinin açılış töreni.

Çok mütevazı bir salon, tahta iskemleler, ortaya ATATÜRK’ün oturması için kırmızı

renkte süslü muhteşem bir koltuk konmuş. Profesörlerle birlikte geliyor, buyurun diyorlar.

Bir koltuğa bakıyor dönüyor profesörlere, aynen şunları söylüyor; “Sizlerden öğrenecek

o kadar çok şeyim olduğuna göre bu koltuk sadece sizlere layıktır” diyor. En

kıdemli profesörü o koltuğa oturtuyor ve kendisi tahta iskemlede programı sonuna kadar

izliyor. Evet yani kendince hak etmediği hiçbir koltuğa oturmayan bir Mustafa Kemal’i

görüyoruz orada. Dünya lideri olmak sanıyorum bu evet .

Bu arada İstanbul ve Ankara illerinden birisine ATATÜRK adının verilmesi için bir

kanun önergesi veriliyor meclise. ya İstanbul’a ATATÜRK diyorduk ya Ankara’ya. Bu

önergeyi vereni hemen çağırıyor ve aynen şunları söylüyor ;“Bir ismin dillerde kalması

için şehrin temellerine sığınmasına gerek yoktur. Bakın bu şehrin ismi İstanbul

ama Fatih Sultan Mehmet’i hemen hatırlıyoruz. Eğer ben bir şey yapabildiysem

bunu binaların tepelerine, şehrin temellerine ismimi yazarak değil milletimin

kalbine yazarak anılmak isterim” diyecek, hiçbir yere adının verilmesini kabul

etmeyecektir. Şimdi bakıyorum da hortumcunun soyguncunun hepsinin adı bitaraflarda

şey gibi yazıyor merak ediyorum nasıl oluyor bu diye. Evet, galiba beni bıraktınız, ben 25

yıl kolay değil, beni bırakırsanız sabaha kadar buradayız. En iyisi son iki anı ama onu en

iyi anlatan anılarla programıma son vermek istiyorum;

İşte ilk öğrenciler evet sizin için. Bir öğrenci anlatıyor, Mahmut SADİ. Şöyle

anlatır Mahmut SADİ. “Yıl 1923. İstanbul Üniversitesinde öğrenci olduğum sıralar. Okul

duvarında bir ilan görüyorum. Avrupa’ya talebe yollanacaktır. Allah Allah diyorum, ülke

yıkık dökük yıl 1923 Avrupa’ya talebe! Lüks gibi gelen bir şey, ama bir şansımı denemek

istedim. 150 kişi içerisinde 11 kişi seçilmişiz. Benim ismimin yanına ATATÜRK “Berlin

Üniversitesine gitsin” diye yazmış. Zaman geldi. Sirkeci garındayım, ama kafam öyle

karışık ki gitsem mi kalsam mı, orda beni unutur mu bunlar, para yollarlar mı, gurbet

ellerde ne yaparım? Bir an gitmemeye karar verdim, döndüm. O sırada bir müvezzi

ismimi çağırdı “Mahmut SADİ, Mahmut SADİ, bir telgrafın var” telgrafı açtım aynen

şunlar yazıyordu ”sizleri birer kıvılcım olarak gönderiyorum alevler olarak geri

dönmelisiniz”. Var mı böyle bir şey? 11 öğrencinin nerede, ne zaman, ne

düşünebileceğini hesap edebilen bir lider dünya lideri olmasın da ne olsun. Yıl 1923, biz

evimizde bir çocuğumuzun huyunu değiştiremiyoruz bir huyunu. Tüm ülkenin huyu

değişiyor. Bunla uğraşan bir insan yolladığı 11 öğrenci nerede, ne zaman, ne

düşünebileceğini hissedebiliyor. Mahmut Sadi devam ediyor “gel de şimdi gitme, git de

orda çalışma, dönde bu ülke için canını verme”.diyor.

Evet bu gün en büyük şikayeti ne Türkiye’nin? Beyin göçü. En iyi beyinlerimizi

kapıp götürüyorlar ama o çocuklarımız arkalarına baka baka gidiyorlar. Peki diyeceksiniz

ki engellemek o kadar mı zormuş? Ha o gün 11 öğrenciymiş, telgrafmış. Bu gün milyon

öğrenci olsun, e-mail bilgisayar var. Yeterki şu iki cümleyi ifade edebilecek, onların

sorumluluğunu alan bir liderleri olsun.

İşte son anım, Nehire NEHİR hanımefendiden; şöyle anlatır “O zamanlar

kadınların sanatçı kimliğini yeni yeni kazandığı dönemler. Benim tiyatroda çömezlik

İçimizden Biri ATATÜRK

- 14 -

dönemim. Muhsin ERTUĞRUL Darül Bedai’ye baş yönetmen olarak atanmış. Çok titiz

bir insan. Provadan oyuna her şey saat titizliği ile işliyor, perde bir saniye bile geç

açılmıyordu. Provaya geç kalan oyuncu derhal oyundan uzaklaştırılıyordu. Eee tahmin

edersiniz ki bu durumda Muhsin Ertuğrul’unda düşmanı çoktu. Bir gece Dolmabahçe’den

ATATÜRK’ün Şehir Tiyatrolarına geleceği haber verildi. Ben de karşılamak için hazırdım.

Fakat Paşa gecikti. Muhsin Ertuğrul kendisini beklemeden perdeyi saniyesi saniyesine

açıp oyunu başlattı. ATATÜRK 4 dakika geç kalmıştı. Etraftaki dalkavuklar ATATÜRK

geldiğinde Muhsin ERTUĞRUL’un onu beklemeden perdeyi açtığını ellerini ovuştura

ovuştura anlattılar ATATÜRK “Yaaa öyle mi Muhsin Ertuğrul’la Görüşürüz” dedi. Herkes

Muhsin ERTUĞRUL’un işinin bittiğine inanıyor, ben müdür olacağım sen müdür

olacaksın kavgaları bile başlamıştı. ATATÜRK piyesin bitiminde Muhsin ERTUĞRUL’u

ayakta karşıladı. Deminkileri de yanına çağırarak aynen şunları söyledi. “Sizi tebrik

ederim işinizle ilgili ciddiyetiniz ülkenin gelişimini cidiye aldığınızı gösterir biz geç

kaldık siz vazifenizi yaptınız eğer bir tek benim için perdeyi açmayıp oyunu

başlatmasaydınız bu dalkavukluktan ileri gitmez ve beni çok üzerdi ben herkesin

her sahada işini bu kadar ciddiye almasını istiyorum ülke ancak böyle ilerler

efendiler “ demez mi. Etraftakilerin suratları görülmeye değerdi o sırada”. Ama işte

liderlik diyorum. Şimdi bir an günümüze geliyorum, hadi bakalım baba iseniz başlatın

programı gelmeden. Mümkün mü! Ondan sonra artık beğenin haritadan bir yer, evet ki

bu insan bir ülkenin en büyük lideri değil asrın lideri olan bir insan bunu yapıyor.

Evet ATATÜRK ve onunla el ele verenler sayesinde üç tarafı deniz yerin üstünü

anlatayım mı? Lütfen pazara gidelim. Yabancı ülkelere gittim. Portakalı taneyle

jelatinlere sarıyorlar, kıymetli madde, karpuzu dilimle yiyorlar, biz kelek çıktı mı atıyoruz,

bir tane daha açıyoruz var mı böyle bir nimet. Lütfen pazara gidelim, yeşilin her tonu;

geçen bir yabancı konuğum var; pazardan geçmek zorunda kaldık dedi ki bana

“Türklerin özel bir günü herhalde bu gün”. “Neden” dedim? Eee baktı kadın naylon torba

naylon torba yok öyle bir dava, böyle bir nimet nerde, hangi ülkede. Bir tane salatalık, bir

tane domates, biz kilolarla. Ve bana ne dedi biliyor musunuz? “Yahu ülkeme dönünce ne

isteyeceğim biliyor musun”. “Ne” dedim. “Türkiye’yi isterim de isterim diye tutturacağım”

dedi. Bir espriydi ama bir gerçek payı da olduğu su götürmez.

Peki yerin altına geçelim. Krom, brom , toryum, bor. Tamam güzel ama petrolün

zekasına hayranım. Neden mi? Burda çıkıyor, burda çıkıyor, burda çıkıyor ama

Türkiye’nin sınırını ezberletmişler petrole, bir kilometre girmiyor içeri. Var mı böyle bir

petrol, yani altımız petrol dolu aslında. Hadi petrolü de geçelim, uzaydan çekilen

fotoğraflara göre bugün petrolden bir derece zengin maden var, uranyum. Bu gün

dünyadaki, Türkiye’de değil dünyadaki eni iyi uranyum rezervi bizim Karadeniz

dağlarında arzı endam ediyormuş. Hoş o bize bakıyor biz ona bakıyoruz ama Türkiye’nin

dış borcunun 19 katı değeri olduğu tespit edilmiş uzaydan çekilen fotoğraflara göre.

Yabancı ülkelere gittiğimde ufacık bir tarihi vesika buluyorlar, üç kere etrafını

çeviriyorlar, birde bol para ödüyorsunuz, böööyle bakıyorsunuz. 15 ayrı medeniyeti

barındıran 10000 yıllık bir tarih var altımızda.

Romanya devlet bütçesinin üçte birini nasıl kalkındırıyor? Suni termal tesis

yapmış adamlar düşünebiliyor musunuz suni. Erzurum’a gittim kaynıyor, Kozaklıya gittim

kaynıyor, Bursa’ya gittim kaynıyor, İzmir kaynıyor. Sadece bizim sıcak su kaplıcamız.

Hakikisi var çünkü elimizde.

Geçen gün Isparta Süleyman Demirel üniversitesi beni davet etti rektörlük, oraya

gittim. Beni Davraz diye bir kayak merkezine götürdüler. Kayak merkezinde kayakla

kayıyordu herkes Davraz’ta. Birbuçuk saat sonra, Antalya Akdeniz üniversitesinde

vereceğim konferans için Antalya’ya indim. Millet denizde yüzüyordu. Var mı böyle bir

ülke söyleyin bana. Birbuçuk saatlik mesafede. Bursa, Uludağ’a gidiyorsunuz kayak

kayıyorlar, 20 dakikada Mudanya’ya gidiyorsunuz denize giriyorlar. Hakikaten yok böyle

bir ülke. Dünya yuvarlağını çevirin hepsinin bir araya geldiği bir ülke söyleyin bana, ben

bulamadım. Ya güneşi var ya karı var ya denizi var ya dağı var birinden biri mutlaka.

İçimizden Biri ATATÜRK

- 15 -

Peki bu kadar özel ve güzel bir ülke bizim elimizdeyken başımız dertten kurtulur

mu? Asla. Düşmanımız dünden daha az değil, dünden daha çok. Bütün ülkelerin gözü

bizim ülkemizde. Nasıl olmasın ki! Galiba bir tek bizim gözümüz yok şu ülkede.

Bu gün bunun için parçalama ve bölme girişimlerini yüz yıllardır uyguluyorlar. Bir

ara siyasi girdiler, sağ-sol diye böldüler, kapışın dediler, yutmadık. Daha sonra etnik

böldüler, kürt-Türk dediler, kapışın dediler, yutmadık. Dinimizi kullandılar, kapanankapanmayan,

laik olan–olmayan, ATATÜRK’çü olan–olmayan diye dörde beşe,

tarikatlara bölünün dediler ki kolay alalım, yutmadık. Ekonomiyi kullandılar, zengin-fakir

alan-alamayan dediler, gene olmadı. Yani tazı eski tazıydı, habire çulunu değiştirdiler.

Oyunun kuralı buydu ama biz bu oyuna hiç gelmedik gelmeye de asla niyetimiz yok.

Yeni ATATÜRK’ler yetişiyor ve gelmekte. İşte bugün bizi kuvvetlendikçe budanan, diğer

türlü olduğu sürece de sulanan bir ağaç misali görmek gafletinde olan yada başka bir

deyişle ayağa kalkmayacak kadar destekle ama yere düşmeyecek kadar köstekle

politikası uygulamaya çalışan tüm ülkelere, iç ve dış düşmanlarımıza karşı en güzel

cevabı ne zaman vereceğiz biliyor musunuz? Onu anmayı bırakıp anlamaya

başladığımız zaman. Onu yakamızda taşıdığımız kadar fikir ve eylemlerimizde de

taşıyabildiğimiz zaman. Onu özlediğimiz kadar özümsediğimiz zaman. Onunla yarışan

ama onu aşmış yeni Mustafa Kemalleri yetiştirebildiğimiz zaman vereceğimiz inancıyla.

Sizlerden Nakiye Hanım, Kara Fatma, Mustafa Kemal gösterdiğin hedefe henüz

ulaşamamış olmaktan dolayı özür diliyor ve bu hedefe ulaşana dek sakın bizi affetmeyin

diyor ve bir şiirle programıma son veriyorum.

ATATÜRK de et artı kemik artı kandı,

İnsanüstü değildi yani ATATÜRK,

ATATÜRK de herkes gibi kusurları olan,

Küçük büyük ve çirkinde olabilirdi,

Ama güzeldi

ATATÜRK yorgunluk kahvesini bir su başında yudumlamayı,

Serhat türkülerini, Alaturkayı, mesela Safiye Aylayı,

Yemeklerden fasulye pilakisini seven,

Miri kelam bir İstanbul efendisi.

Aşık ve şair, mahcup ve ürkek,

Ama Karadenizli değil Karadeniz kadar canlı,

Adanalı değil ama Adanalı kadar sıcak kanlı,

Ve bir Aydınlı kadar oturaklı ve zeybek.

Velhasıl bizim mayamızdan bizim kumaşımızdandı Mustafa Kemal.

İnsan üstü değildi ATATÜRK,

Tam insandı.